Ο ΑΣΠΡΟΠΑΡΗΣ (Neophron Percnopterus)

 

Το κείμενο επιμελήθηκε ο μαθητής Πέτρος Μπιτζίδης, εκπροσωπώντας τους μαθητές της ΣΤ΄τάξης του Διαπολιτισμικού Σχολείου Σαπών.

Εδώ και χρόνια, πέντε σχολεία της Θράκης -ανάμεσά τους και το Διαπολιτισμικό Δημοτικό Σχολείο Σαπών- μέσω των δράσεων του WWF Ελλάς, έχουν υιοθετήσει τον Ασπροπάρη, ένα σπάνιο είδος γύπα. Το WWF Ελλάς υλοποιεί δράσεις για την προστασία και την διατήρηση του είδους στις περιοχές που ο Ασπροπάρης αναπαράγεται και διαχειμάζει, συμπεριλαμβανομένης της περιοχής της Θράκης και του μαγευτικού δάσους της Δαδιάς, που αποτελεί σήμερα ένα από τα τελευταία του καταφύγια στην Ελλάδα.  Η ομάδα της Δαδιάς σχεδιάζει δράσεις ευαισθητοποίησης, αναδεικνύοντας την τεράστια οικολογική σημασία του Ασπροπάρη για την περιοχή και ενημερώνοντας μικρούς και μεγάλους για το πώς μπορεί ο καθένας από εμάς να συμβάλλει στην προστασία του.

      Ο Ασπροπάρης (επιστημονική ονομασία Neophron percnopterus) είναι το μικρότερο από τα τέσσερα είδη γύπα που απαντώνται στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα είναι γνωστός με διάφορες ονομασίες. Στην Ήπειρο τον αποκαλούν «κουκάλογο» γιατί ο λαϊκός μύθος τον θέλει να κουβαλάει στην πλάτη του τον τεμπέλη κούκο, στην Θεσσαλία «χελωνά», στην Μακεδονία «τυροκόμο», στη Στερεά Ελλάδα «ασπρογέρακο» και στη Θράκη «άκμπαμπα». Αυτή τη στιγμή (2021) μετρά μόνο 3 ζευγάρια σε όλη την Ελλάδα.

     Έχει μήκος σώματος 55-65 εκατοστά, άνοιγμα φτερών 155-170 εκατοστά και βάρος 1600-2400 γραμμάρια. Τα θηλυκά είναι κατά μέσο όρο 10-15% βαρύτερα από τα αρσενικά. Τα ενήλικα πουλιά έχουν λευκό φτέρωμα με μαύρα φτερά πτήσης τα οποία έχουν  χαρακτηριστικά λευκά κέντρα στο επάνω μέρος τους. Το μπροστινό μέρος του κεφαλιού είναι κίτρινο-πορτοκαλί χωρίς φτερά, ενώ στην κορυφή του κεφαλιού φέρει λευκά μυτερά φτερά που δίνουν στο πουλί την εμβληματική εμφάνισή του. Η ουρά είναι λευκή με σφηνοειδές σχήμα. Τα νεαρά πουλιά έχουν σκούρο καφέ χρώμα με ανοιχτόχρωμες άκρες φτερών. Το πουλί αποκτά το λευκό ενήλικο φτέρωμά του κατά το πέμπτο ή έκτο έτος της ζωής του.

      Ο Ασπροπάρης είναι ένα παγκοσμίως απειλούμενο είδος και χαρακτηρίζεται ως «Κρισίμως Κινδυνεύον». Το είδος είναι αυστηρά προστατευόμενο από τις Διεθνείς Συμβάσεις της Βέρνης και της Βόννης, καθώς και από τη Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών. Στο παρελθόν, ο Ασπροπάρης ήταν ευρύτατα διαδεδομένος σε όλη την Ελλάδα και τη Βουλγαρία με μεγάλο πληθυσμό. Σήμερα σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο έχουν απομείνει λιγότερα από 70 ζευγάρια. Ο Ασπροπάρης παρουσιάζει ευρεία κατανομή σε περιοχές της Ινδικής και της Αραβικής χερσονήσου, στις αχανείς στέπες της Κεντρικής Ασίας, στους ανοικτούς λόφους της Νότιας Ευρώπης και τις ζεστές αμμώδεις εκτάσεις της Αφρικής.

      Συχνάζει σε μεγάλη ποικιλία βιοτόπων, ιδιαίτερα όμως στις ορεινές περιοχές. Προτιμάει τις ανοιχτές, λοφώδεις, ξηρές εκτάσεις με πέτρες και θάμνους. Φωλιάζει κυρίως σε γκρεμούς και βραχώδεις πλαγιές. Φτιάχνει την φωλιά του σε εσοχές, κόγχες και σχισμές, όπου γεννά συνήθως 2 αυγά που τα κλωσσάνε και οι δύο γονείς για 42 μέρες.  Η κάθε φωλιά συνήθως καταλαμβάνεται για αρκετά χρόνια.

     Ο Ασπροπάρης είναι μεταναστευτικό είδος. Για την Ελλάδα, αποτελεί καλοκαιρινό επισκέπτη. Έρχεται για να αναπαραχθεί στα μέσα Μαρτίου και φεύγει αργά το Σεπτέμβριο για την Αφρική και την Αραβία όπου και ξεχειμωνιάζει. Το ταξίδι τους διαρκεί περίπου 30-40 ημέρες. Μεταναστεύουν σε μικρές ομάδες, κυρίως πάνω από την ξηρά, αποφεύγοντας να πετούν μεγάλες αποστάσεις πάνω από την ανοικτή θάλασσα. Η μετανάστευση είναι μια κρίσιμη δοκιμασία, ιδίως για τα νεαρά πουλιά, δεδομένου ότι έχουν λιγότερη εμπειρία και συναντούν πολλούς κινδύνους στο δρόμο τους.

    Ο Ασπροπάρης, όπως τα περισσότερα αρπακτικά, τρέφεται κυρίως με νεκρά ζώα. Στη διατροφή του περιλαμβάνονται επίσης έντομα, ερπετά, μικρά θηλαστικά, σάπια φρούτα και λαχανικά, ακόμα και σκουπίδια. Αγαπημένη του τροφή είναι και οι χελώνες και είναι το μόνο πουλί που καταφέρνει να τις φάει ζωντανές, τρυπώντας το καβούκι τους με το επιδέξιο ράμφος του. Θεωρείται ένα από τα εξυπνότερα πουλιά του πλανήτη. Οι πληθυσμοί του Ασπροπάρη, ιδίως στην Αφρική, είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν πέτρες ως εργαλεία. Όταν εντοπίζει ένα μεγάλο αβγό, όπως αυτό μιας στρουθοκαμήλου, το πουλί πετάει πάνω σε αυτό με 

ένα μεγάλο βότσαλο στο ράμφος του και πετάει το βότσαλο με μια απότομη κίνηση του λαιμού πάνω στο κέλυφος. Η εργασία αυτή επαναλαμβάνεται ωσότου το αβγό σπάει από τα χτυπήματα. Μια άλλη περίπτωση εργαλειοχρήσης του Ασπροπάρη, που περιγράφεται από τη Βουλγαρία, περιλαμβάνει τη χρήση ενός κλαδιού ως εργαλείου, για να κυλήσει και να συγκεντρώσει τούφες μαλλιού ως επένδυση στη φωλιά του.

      Ο Ασπροπάρης είναι ένα σύμβολο ζωής. Από τις πρώτες μέρες της ζωής του μάχεται για την επιβίωσή του. Ακόμα κι αν καταφέρει να γλιτώσει από τους θηρευτές που παραμονεύουν στη φωλιά του, δίνει έναν αδιάκοπο αγώνα επιβίωσης μπροστά στους κινδύνους. Η μείωση του πληθυσμού του Ασπροπάρη είναι από τις πιο ραγδαίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η επιβίωση του μέχρι σήμερα έχει υπάρξει μια πραγματική δοκιμασία. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν το περιβάλλον και εγκυμονούν πολλούς κινδύνους για την επιβίωση των γυπών.

     Έλλειψη τροφής και δηλητηριασμένα δολώματα στην ύπαιθρο, κίνδυνος ηλεκτροπληξίας σε πυλώνες ηλεκτροδότησης ή πρόσκρουση σε ανεμογεννήτριες είναι μόνο μερικές από τις απειλές που αντιμετωπίζει. Ακόμα όμως κι αν τα καταφέρει, έχει μπροστά του ένα μακρύ ταξίδι χιλιάδων χιλιομέτρων πάνω από τη Μεσόγειο ως την Αφρική. Κι εκεί όμως δεν είναι ασφαλής, αφού κινδυνεύει να θανατωθεί από λαθροθήρες.

     Ο Ασπροπάρης κινδυνεύει άμεσα να εξαφανιστεί. Τα τελευταία 30 χρόνια έχει εξαφανιστεί ο μισός πληθυσμός του στην Ευρώπη. Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και το WWF Ελλάς συμμετέχουν γι’ αυτόν τον λόγο στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE+ «Η επιστροφή του Ασπροπάρη», με στόχο να αποτρέψουν την εξαφάνιση του ξεχωριστού αυτού είδους και να αντιμετωπίσουν τις απειλές του.  Απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, την πολιτεία, την επιστημονική κοινότητα, τις τοπικές υπηρεσίες και φορείς, αν θέλουμε να αποτελεί ο Ασπροπάρης αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής φύσης. Είναι στο χέρι όλων μας να το πετύχουμε! Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΠΡΟΠΑΡΗ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ΜΑΣ!